Ralfa Kompendio (parto 1)

André Albault

Zamenhof elektis la sonoin kai grafemoin de nia alfabeto

La alfabeto de nia lingvo konsistas el 28 literoj, kiuj servas por esprimi la sonojn la plej multe komunajn al ĉiuj plej gravaj lingvoj. Tiuj ĉi 28 sonoj ne ekzistas ie aparte en formo difinita kaj severe limita ; ili estas post longa pripensado kaj provado elektitaj el la grandega nombro da diversaj sonoj trovataj en la diversaj homaj lingvoj. (Zamenhof, "La Esp-isto" 1891, PVZ 1, p. 362).

La alfabeto de Esperanto estas unu sed triforma. Ji rekonas ununuran fonologion, esprimeblan per plurai skriboformoi.


La tri chefai skriboformoi estas :

• La Fundamenta kun 5 chapelai literoi (ĉ, ĝ, ĥ, ĵ; ŝ) kai 1 krona litero (ŭ).
• La h-koda uzas literon h anstatau la chapeloi (ch, gh, hh, jh, sh). Ji forigas la kronon (au, eu, ou).
• La Ralfa iom modifas la h-kodan sed adoptas konatain grafemoin. El la h-koda ji konservas 5 digramoin el 8. Ji adoptas la literoin 'y' kai 'w'.

Ekzistas aliai formoi simbolatai per la plei konata, la x-koda. En ji 'x' anstatawas 'h'.
Al chiui formoi oni aldonu regulon, chefe por kompensi la forigon de la krono.


Regulo de Zamenhof: skribu "per la litero h anstataŭ la signeto ^, kaj anstataŭ ŭ estu uzata simpla u, kiu post vokalo ĉiam devas esti legata kiel ŭ. En la tre maloftaj okazoj, kiam h post la literoj c, g, h, j, s (en la h-kodo*) aŭ u post vokalo, devas esti elparolataj memstare, ili devas havi antaŭ si apostrofon aŭ streketon." —(Vd., p. 2029 de L. L. Zamenhof . Originalaro 3. Kyoto: Ludovikito, 1991). 
* Sed —shanjante la shanjendan— en Ralfo: "post c, s, k, z". Escepte ni do trovas en Ralfo (same kiel en la h-kodo) apostrofon: ek-havi, ne-utila, pere'u, pra'unua, poste'ulo, Sa'ulo ktp.


La fonologio de Esperanto rezultas el la elekto de la 28 sonoi far Zamenhof. Tiun songrupon li elektis lau sia intuicio. Li faris du koncedoin, enkondukante maloftain sonoin: unu el la Franca (ĵ), alia el la Hebrea (ĥ).


Konvertoi eblas: Identa fonologio certigas, ke konverto eblas inter la tri formoi. La chefai konvertoi estas "al la Zamenhofa" (= Alza) kai "el la Zamenhofa" (= Elza).


Kritiko de la h-kodo: Zamenhof elektis tiun formon por la help-alfabeto char en lia tempo ch estis konata kai el la Angla kai el la Hispana. Dume sh trovijis nur en la Angla! Hodiau ambau estas konatai en sufiche multai lingvoi.

La situacio de aliai digramoi tute alias. La valoroi de la h-kodo estas nenie konatai.
Do Zamenhof nur jeneraligis la du cititain kazoin. Firma opinio lia estis, ke la h-kodo estu provizora, char alfabeto kun po unu litero por chiu sono estas la nura bona solvo. 


Rimarku yenon : 

1. 'gh' trovijas en kelkai lingvoi, sed kun 2-3 aliai sonoi (araba: Maghreb, italiana: ghisa, franca: Enghien). 
2. 'hh' shainas nekomprenebla. 
3. 'jh', kvankam iam uzata (en la Franca: Jherusalem), hodiau trovijas nenie.

Apero de Ralfo. En Ralfo la ses Zamenhofai signoliteroi anstatawijas per 2 h- kai 3 u-digramoi (ch, sh; au, eu, ou) el la h-kodo! Plie gh ijas j, hh –> kh, jh –> zh. La nova valoro de j necesigas la adopton de y. La enpreno de w estas konsilata por chiui alfabetformoi ("akomodai rimedoi" lau G. Waringhien, p. 96 de "1887 kaj la sekvo . . . " —Plie watto, westo, woko nur malfacile elportas alian ortografion).
Noto: Chisupra priskribo validas nur por la "Primitiva Ralfo". En tiu ortografio, ni ankorau ne havas la glitantoin en ties aktuala formo, pro tio chi tie 'j' ijas 'y' chiuloke kai la 'w' estas nur konsilata.


Ralfo adoptis digramoin troveblain en la deko da plei parolatai lingvoi, krom en aliai.
Chi grafemoi listis en la Prononco-Shlosilo starigita de Britai fonetikistoi por Anglezai vortaroi. Ties konsonantoi koincidis kun la Zamenhofai konsonantoi. Plusis 3-4 digramoi.


Tiu Prononco-shlosilo liveris grafemoin por la alfabetoi au la transskriboi de multai lingvoi. Fine ji forijis el la Anglezai vortaroi pro tio, ke oni preferis la prononc-indikoin, lau la Internacia Fonetika Alfabeto, de du chefai dialektoi de Anglezo (la Britana kai la Usona).




Este obra está bajo una licencia de Creative Commons Reconocimiento-NoComercial-SinObraDerivada 3.0 Unported.